De invloed van AI (artificial intelligence) op de overheid

Samenvatting: Nieuwe technologieën, zoals kunstmatige intelligentie (AI) veranderen de manier waarop de overheid werkt en diensten verleent. In deze blog geven we een introductie van AI en leggen we in begrijpelijke taal uit welke invloed AI heeft op het werk van de overheid.

26 september 2024 AI

Kunstmatige intelligentie (AI, artificial intelligence), is één van de meest recente technologische ontwikkelingen van de 21e eeuw en heeft nu al een grote impact in op ons leven, dat het al niet meer weg te denken is.

Burgers verwachten dat overheden, net als de commerciële bedrijven, snel schakelen en nieuwe technologieën inzetten. Overheden moeten vaak wachten op wet- en regelgeving en zijn daardoor minder snel in staat om mee te gaan met de laatste technologische trends. Toch spelen deze technologieën een cruciale rol in overheidsdienstverlening.
Binnen de overheid kan AI oplossingen bieden om processen te verbeteren, besluitvorming te ondersteunen en publieke diensten efficiënter te maken.

In deze blog kijken we hoe AI wordt gebruikt door de overheid, wat de voordelen zijn van artificial intelligence en welke problemen en vragen dit met zich meebrengt.

Het is cruciaal dat er een strikte AI-wetgeving is met duidelijke regels die goed worden gecontroleerd om risico's te beperken.

Wat is AI?

AI staat voor artificial intelligence, ofwel kunstmatige intelligentie. Het is een technologie waarbij computers het werk van mensen kunnen uitvoeren, zoals leren, problemen oplossen of beslissingen nemen. Het kan patronen herkennen, taken automatiseren en maakt op deze manier processen een stuk makkelijker en efficiënter.
AI is een zelflerende technologie. Het leert van zowel de data waarop de AI getraind is als van de data die ingevoerd wordt en past zich steeds aan om slimmer en effectiever te worden.

Vormen van AI

Er zijn globaal drie vormen om AI in te onderscheiden, waar verschillende termen voor gebruikt worden:

Artificial Super Intelligence (ASI) of Super AI kan op alle terreinen gebruikt worden, is superieur aan het werk van mensen.
Artificial General Intelligence (AGI) of General AI Is ook op veel terreinen toepasbaar, heeft het niveau van menselijke intelligentie bereikt. General AI kan zelfstandig nieuwe dingen begrijpen.
Artificial Narrow Intelligence (ANI) of Narrow AI Deze AI is specifiek toepasbaar op één taak en en kan geen algemene kennis of vaardigheden toepassen op verschillende problemen.

Binnen deze vormen zijn er verschillende AI-toepassingen, dit zijn vooral Narrow AI-toepassingen aangezien Super AI en General AI veelal nog hypothetisch zijn of nog in ontwikkeling.

AI-toepassingen

AI-toepassingen zijn in een aantal categorieën in te delen:

NLP & Speech, Natural Language Processing (NLP) of spraakherkenning Kan teksten kan omzetten naar spraak en andersom.
Generatieve AI, ook wel General Purpose AI (GPAI) Dit is gebaseerd op NLP, maar gaat een stapje verder. GPAI kan nieuwe content maken zoals tekst, afbeeldingen, muziek of video's. Denk aan ChatGPT voor tekstgeneratie en DALL·E voor beeldcreatie. Het leert patronen uit data en gebruikt deze om originele output te genereren.

Terwijl de AI Act - de Europese wet voor AI - gemaakt werd, kwam generatieve AI opzetten. De manier waarop GPAI wordt toegepast bepaalt in welke risicocategorie het valt en of dit toegestaan is. Meer hierover vertellen we in de derde blog uit deze serie.
Datamining Legt verbanden, patronen en correlaties in data met behulp van machine learning, statistieken en database technieken. Hiermee kan je “verborgen” inzichten krijgen en nieuwe kennis opdoen.
Beeld- en gezichtsherkenning (computer vision) Met intelligente camera’s worden gezichten herkend in openbare ruimtes. Veelal is beveiliging of opsporing hierbij het doel. De camera filmt een gezicht en de AI duikt data (foto’s en video’s) in om te checken of de persoon die gefilmd wordt dezelfde is als de gezochte persoon.

Wat zijn voordelen van AI voor de overheid?

Er zijn veel voordelen van AI ontwikkeling voor de overheid. Er komt steeds meer kwalitatief goede data beschikbaar, waardoor overheden steeds meer mogelijkheid zien om AI in te zetten in hun werk en dienstverlening. Toepassingen van AI binnen de overheid bieden verschillende oplossingen, maar focussen met name op het efficiënter maken van werkprocessen.

Een aantal voorbeelden van gebruikte en mogelijke toepassingen in Nederland:

Fraude- en belastingdetectie Overheidsinstanties zoals de Belastingdienst kunnen AI gebruiken om fraude op te sporen door grote hoeveelheden gegevens te analyseren. AI kan patronen herkennen die wijzen op verdachte activiteiten, zoals belastingontduiking of misbruik van sociale zekerheidsprogramma's.
Slimme stadsplanning en verkeer AI kan helpen bij het optimaliseren van stadsplanning en verkeersbeheer. In steden zoals Amsterdam worden AI-modellen ingezet om verkeersstromen te voorspellen en te verbeteren, wat kan leiden tot minder files en een efficiënter openbaar vervoer. Sensoren in slimme steden verzamelen data die door AI worden geanalyseerd om de infrastructuur en leefbaarheid te verbeteren.
Documentverwerking en automatisering Overheden hebben vaak te maken met een enorme hoeveelheid papieren en digitale documenten. AI-gebaseerde systemen kunnen deze documenten automatisch verwerken, sorteren en relevante informatie uitlichten. Dit kan bijvoorbeeld worden gebruikt bij immigratie- en visumaanvragen, waarbij AI de verwerkingstijd drastisch kan verkorten.
Gezichtsherkenning voor veiligheid Bij grenscontroles en in beveiligingssystemen kan AI-gebaseerde gezichtsherkenningstechnologie worden gebruikt om de identiteit van mensen te verifiëren. Dit wordt onder meer ingezet door douanediensten en bij politiewerk om voortvluchtigen op te sporen.
Chatbots en virtuele assistenten Verschillende overheidsinstanties gebruiken AI-chatbots om burgers te helpen met veelgestelde vragen en basisinformatie. Dit helpt de belasting van overheidsmedewerkers te verminderen en zorgt voor een snellere service. Burgers ervaren een betere service omdat zij ook buiten openingstijden hun vragen beantwoorden kunnen worden door het klantcontactcentrum. Denk aan chatbots die helpen bij het aanvragen van vergunningen of het geven van informatie over belastingen.
AI voor gezondheidszorg en beleid Overheden gebruiken AI om gezondheidsdata te analyseren en beleid te ondersteunen. Tijdens de COVID-19-pandemie werd AI gebruikt om de verspreiding van het virus te modelleren, om vaccinatieprogramma's te beheren, en om medische voorraden beter te coördineren. Dit helpt bij het nemen van datagestuurde beleidsbeslissingen.

Wat zijn nadelen van AI voor de overheid?

Hoe handig en werkdrukverlagend AI ook is, de technologie brengt ook risico's en ethische vraagstukken met zich mee. Bijvoorbeeld de 'bias' die een algoritme in kan sluipen. AI-systemen kunnen vooroordelen die op het bestaande internet staan opnemen in datasets. Of de dataset die het AI-systeem voert, kan niet representatief zijn voor de gehele bevolking. Op basis van deze foutieve of incomplete data kan AI bepaalde bevolkingsgroepen oneerlijk behandelen.

Ook moeten overheden rekening houden met ethische vraagstukken rondom transparantie en verantwoording. AI-beslissingen zijn vaak moeilijk te begrijpen voor burgers en ambtenaren, omdat AI geen emoties meeweegt en binnen algoritmes de reden van beslissing niet altijd inzichtelijk wordt gemaakt.

Verder bestaat er een risico op inbreuk op privacy. AI verwerkt vaak grote hoeveelheden persoonlijke data om patronen te herkennen en voorspellingen te doen. Er is een risico dat deze data op een verkeerde manier wordt gebruikt of geïnterpreteerd, of dat dit wordt gelekt na een cyberaanval.

En dan is er nog het gevaar van onbevoegde toegang tot gevoelige overheidsinformatie door cyberaanvallen op AI-systemen. Dit kan voor dreiging zorgen op de nationale veiligheid.

Cruciaal dus dat er een strikte AI-wetgeving is met duidelijke regels die goed worden gecontroleerd om risico's te beperken.

Welke wetgevingen rondom AI zijn er?

Om het gebruik van AI in goede banen te laten verlopen, is per 1 augustus 2024 de AI Act ingegaan. In Nederland noemen we dit de AI-verordening. Deze regelgeving gaat uit van een risicogebaseerde aanpak. Omdat de wet uit veel onderdelen bestaat, zijn er fasen opgesteld. Zo krijgen organisaties en overheden de tijd om verboden AI-toepassingen uit te faseren. Belangrijk is dat je organisatie vóór 1 februari 2025 voldoet aan de eisen uit de eerste fase.

We vertellen meer over de risicogebaseerde aanpak en welke stappen je moet zetten om aan de eerste fase te voldoen in de volgende blogs uit deze serie.

Atabix als kennispartner voor de overheid

Het belangrijkste onderdeel van een succesvol ICT-project is het selecteren van de juiste partner. Kies voor een partner die niet alleen met ideeën komt, maar ook aangeeft hoe je het project operationeel maakt.
Atabix heeft meer dan 30 jaar ervaring als softwareleverancier en kennispartner voor de overheid. Met Atabix Zaakgericht Werken bieden we een totaaloplossing waarbij het Atabix Zaaksysteem de ruggengraat vormt waaraan diverse applicaties zijn gekoppeld.
Zo maak je gebruik van één of meerdere gestandaardiseerde producten die naadloos op elkaar aansluiten. Denk aan Atabix Mijn Portaal en Atabix Formulieren. Deze zijn eenvoudig te koppelen aan het Atabix Zaaksysteem. Op deze manier handelt jouw overheidsorganisatie efficiënt en gestructureerd individuele zaken af.

Meer weten over de impact van AI op jouw organisatie? Benieuwd hoe AI jouw documentverwerking kan verbeteren? Of hoe wij deze technologieën in onze software integreren?

Neem contact op